Blood group & RH
آزمایش تشخیص گروه خونی
یافته های طبیعی
سازگاری خونی
کاربرد
این آزمون برای تعیین گروه خون بیمار ، قبل از اهدا یا دریافت خون و نیز برای تعیین گروه خون مادرانی که در انتظار فرزند می باشند. به منظور ارزیابی احتمالی خطر ناسازگاری Rh میان مادر و نوزاد ، استفاده می شود.
شرح آزمایش
با کمک آزمایش گروه خونی ، آنتی ژن های ABO و Rh در اهدا کنندگان احتمالی و دریافت کنندگان بالقوه خون تعیین می کنند.همچنین این آزمون جهت تعیین نوع خون مادری که در انتظار نوزاد به سر می برد و نیز نوزاد استفاده می شود. در زیر به مرور سیستم ABO ، عوامل Rh و سازگاری خون می پردازیم.
سیستم ABO
خون انسان بر حسب وجود یا فقدان آنتی ژن های A یا B گروه بندی می شود. سطح غشای گلبول های قرمز گروه A دارای آنتی ژن های A ، گلبول های قرمز گروه B ، گلبول های گروه AB دارای آنتی ژن های A و B و گلبول های قرمز گروه O فاقد آنتی ژن های A و B می باشد. به طور کلی هر فردی فاقد آنتی بادی های مشابه ضد آنتی ژن های سطحی گلبول های خود است. یعنی فردی با آنتی ژن گروه A دارای آنتی بادی ضد A نمی باشد. با این حال احتمال داشتن آنتی بادی ضد B وجود دارد. عکس این واقعیت در مورد افرادی با آنتی ژن های خونی گروه B صادق است. خون گروه O حاوی آنتی بادی های ضد A و ضد B می باشد. آنتی بادی های ضد گروه های خونی A و B در سه ماهه ی اول پس از تولد و بر اثر تماس با آنتی ژن های مشابه بر سطح باکتری های فلور طبیعی روده ساخته می شوند.
انتقال خون در واقع پیوند بافت ( بافت خونی ) از فردی به فرد دیگر است. از این رو این نکته اهمیت فراوانی دارد که گیرنده نباید آنتی بادی های علیه RBCs دهنده داشته باشد. در صورت وقوع چنین اتفاقی ، واکنش ازدیاد حساسیت رخ می دهد که می تواند با یک تب خفیف تا آنافیلاکسی با همولیز شدید داخل عروقی همراه باشد. اگر آنتی بادی های ABO در خون دهنده علیه آنتی ژن های گیرنده وجود داشته باشد ، اغلب واکنشی جزئی رخ می دهد.
افراد دارای گروه خونی O را "دهنده همگانی" می گویند ، زیرا آنتی ژنی بر سطح گلبول های قرمز خود ندارند. افراد دارای گروه خونی AB را "گیرنده عمومی" می نامند ، زیرا فاقد آنتی بادی های واکنش دهنده با خون انتقال یافته می باشند. خون گروه O اغلب در وضعیت های اضطراری که خونریزی شدید جان بیمار را به مخاطره افکنده و نیاز به انتقال خون فوری می باشد ، به کار می رود. احتمال بروز واکنش انتقال خون با گروه O اندک است. در وضعیت های انتقال خون اورژانس که ضروری است پیش از تعیین گروه خون و کراس مچ آن ، خون به بیمار انتقال داده شود ، به زنان در سن فرزند آوری باید گروه خون O منفی و به مردان عموما گروه O مثبت انتقال داد.
در مورد اتوترانسفوزین ( بیمار چند هفته پیش از جراحی خون اهدا می کند و سپس بعد از جراحی خون را به خودش انتقال می دهند ) نیازی به تعیین گروه ABO نمی باشد. با این حال در بیشتر بیمارستان ها تعیین گروه ABO روی این بیماران انجام می شود ، زیرا ممکن است نیاز به انتقال خون بیشتری پیدا کنند.
عوامل Rh
اساس طبقه بندی Rh مثبت و Rh منفی ، وجود یا فقدان آنتی ژن های Rh بر سطح گلبول های قرمز است. عامل Rh پس از سازگاری ABO مهمترین آنتی ژن در انتقال خون است. عامل اصلی Rh ، RhoD می باشد. چندین عامل فرعی Rh نیز وجود دارند. اگر RhoD وجود نداشته باشد ، آنتی ژن های فرعی بررسی می شوند. اگر آنتی ژن های Rh وجود نداشته باشند ، بیمار Rh منفی (Rh-) است.
افراد Rh منفی در صورت تماس با خون Rh مثبت (Rh+) ، در اثر انتقال خون های قبلی یا مخاط گشتن خون مادر – جنین ، تولید آنتی بادی های ضد آنتی ژن Rh می نمایند. گروه خون و Rh کلیه زنان باردار باید تعیین گردد. اگر گروه خون مادر Rh- باشد ، گروه خون پدر را نیز باید تعیین نمود. اگر گروه خون پدر مثبت باشد ، خون مادر باید از نظر وجود آنتی بادی های ضد Rh ( توسط آزمون کومبس غیر مستقیم ) آزمایش شود. اگر نتیجه اولین آزمایش غربالگری منفی باشد ( یعنی آنتی بادی ضد Rh پیدا نشود) ،آزمایش در هفته های 30_28 و 36 بارداری تکرار خواهد شد. اگر این آزمایش ها نیز منفی باشند ، جنین در خطر نمی باشد. اما اگر آزمون ها مثبت گردند ، جنین در معرض خطر ابتلا به بیماری همولیتیک نوزادان ( اریتروبلاستوز جنینی ) می باشد. در این بیماری Rh- و جنین Rh+ است. هرگونه خونریزی جنینی می تواند موجب حساس شدن مادر و تولید آنتی بادی های ضد RH گردد. این آنتی بادی ها از جفت عبور می کنند و موجب همولیز گلبول های قرمز جنین می گردند. دامنه مشکلات احتمالی از کم خونی خفیف تا مرگ داخل رحمی جنین متغیر است. شدت کم خونی همولیتیک را می توان با سنجش مقدار بیلی روبین مایع آمنیوتیک ( آمنیوسنتز ) مشخص نمود.
با تعیین نوع Rh در بارداری می توان از بیماری همولیتیک نوزادان پیشگیری نمود. اگر مادر Rh- باشد باید به وی گوشزد نمود که احتمال دارد پس از زایمان نیاز به RhoGAM ( ایمونوگلوبولین Rh که آنتی ژن های Rh را خنثی می نماید ) پیدا کند. RhoGAM احتمال مشکلات همولیتیک جنینی را در بارداری های بعدی کاهش می دهد.
نوع A ، سلول های دارای آنتی ژن A با انتی سرم آبی رنگ A آگلوتینه می شوند. آگلوتیناسیون موجب می گردد که سلول ها از این محلول آبی رنگ خارج شوند. نوع B ، سلول های دارای آنتی ژن B با آنتی سرم زرد رنگ B آگلوتینه می شوند. به سبب تجمع و خروج سلول های آگلوتینه از محلول ، رنگ زرد محلول پایدار می شود. نوع AB ، این سلول ها حاوی هر دو آنتی ژن A و B بوده و با هر دو نوع آنتی سرم آگلوتیناسیون می دهند. نوع O ، این سلول ها هیچ یک از این آنتی ژن ها را ندارند و با هیچ کدام از آنتی سرم ها واکنش نمی دهند ؛ از این رو در آنتی سرم ها معلق می مانند و آگلوتیناسیونی نمی دهند و نتیجتاً رنگ آبی و زرد نمایان نمی شود.
تعیین سایر سیستم های گروه خون
9 عدد ژن گوناگونی شناسایی شده که گروه های خون را کد می کنند. بیشتر این گروه ها فرعی بوده و اهمیت بالینی ندارند. اما در بعضی از وضعیت های بالینی ، این آنتی ژن های گروه های خونی فرعی و آنتی زن های اکتسابی حایز اهمیت می گردند. چنین حالاتی در انتقال خون های مکرر یا در مبتلایان به لوسمی یا لنفوم ممکن است پدیدار شود. با به کار گیری روش "مولتی پلکس PCR میکرواری" می توان انواع بسیاری از این سیستم های گروه خون را شناسایی کرد که این مساله به ویژه در بیماران ذکر شده مفید است.
آزمون سازگاری خون
با وجود آنکه تعیین آنتی ژن های ABO و Rh تضمینی برای عدم وقوع واکنش نمی باشد ؛ اما احتمال وقوع چنین واکنشی را تا اندازه زیادی کاهش می دهد. بسیاری از آنتی ژن های فرعی به طور روز مره در هنگام تعیین گروه خون مشخص نمی گردند. اگر این آنتی ژن های فرعی شناسایی نگردند ، می توانند سبب آغاز واکنش انتقال خون شوند. بنابر این نه تنها خون را باید تعیین گروه نمود ، بلکه لازم است از نظر سازگاری نیز بررسی کرد تا موارد عدم سازگاری خون ناشی از آنتی ژن های فرعی نیز شناسایی گردند. این آزمون عبارت است از : مخلوط کردن سرم گیرنده با گلبول های قرمز دهنده در محلول نمکی و سپس افزودن سرم کومبس ( آزمون کومبس غیر مستقیم ) به ان. فقط فرآورده های خونی حاوی RBCs را باید از نظر سازگاری بررسی نمود. فرآورده های پلاسمایی نیازی به این آزمایش ندارند و تنها باید از نظر ABO سازگار باشند ، زیرا سایر سلول ها ( گلبول های سفید و پلاکت ها ) آنتی ژن ABO دارند.
خون اهدایی همولوگ ( گیرنده و دهنده خون افرادی متفاوتند ) و انتخابی ( یعنی گیرنده ، دهنده را انتخاب می کند ) را باید قبل از انتقال به دقت مورد آزمایش قرار داد. اما انتقال خون اتولوگ ( گیرنده و دهنده یک نفر می باشند ) نیازمند چنین آزمایشی نیست. با این حال لازم به توجه است که انتقال خون اتولوگ نیز 100% ایمن نمی باشد. به علت افزودنی هایی که برای ذخیره خون استفاده می شود ، باز هم امکان بروز واکنش های ازدیاد حساسیت وجود دارد.
عوامل تداخل کننده
آنتی بادی های فرعی غیر ABO یا غیر Rh (D) ممکن است در یک آزمون سازگاری خونی تداخل ایجاد نمایند.
روش کار و مراقبت از بیمار
ناشتایی : ندارد
لوله ی معمول خون : قرمز
نتایج آزمایش و اهمیت بالینی
تعیین نوع ABO
تعیین نوع Rh
سازگاری خون ( کراس مچ )
سایر آزمایش های مربوط
آزمایش کومبس غیر مستقیم
آمینوسنتز
✅ با ما در مسیر سلامتی گام بردارید ✅